De Zin van Mijn Leven

“Reeds met mijn eerste zin ben ik in de val getrapt.” Met dat motto uit het toneelstuk “Kaspar” van Peter Handke opende Stefan Hertmans zijn oeuvre, nadat hij eerst tien jaar had geschreven zonder te publiceren. In welke val trap je dan, als schrijver? En is die val onvermijdelijk? We keren terug naar een dorpsplein in het Neurenberg van de negentiende eeuw, waar een mysterieuze jongen opdook die in volstrekte afzondering was grootgebracht: hij kon nauwelijks lopen, en hij sprak niet. Wat wil spreken in jou? En wat verlies je wanneer je dat in de wereld zet, en dus onderwerpt aan de regels van anderen? Zou je nu nog tien jaar kunnen werken zonder resultaatsverbintenis, in een wereld die gericht is op productiviteit?

En wie was Stefan Hertmans toen hij nog optrad als muzikant? Zit de jazz nog in de schrijver?

Je zou het vergeten, wanneer je de lange rij kinderen ziet die een handtekening van hem willen, maar Marc de Bel kende ook behoorlijk wat tegenwind. Misschien luidt de zin van zijn leven daarom wel: ‘Tegenwind doet zwevers stijgen, wie vliegt krijgt vleugels.’ Een gesprek over de schaduwkant van het licht, en over hoe ook woede een bron van zijn werk is. Want de hippie in hem heeft nooit zijn haren geknipt en draagt zijn oorbel nog met trots. De zorg om een betere wereld zit in al zijn verhalen. Is hij een zwever? En kan tegenwind ook te sterk zijn? Hoe ging hij om met persoonlijk verlies? En wat geeft hem hoop?

Hoe kruip je terug recht wanneer het leven je op de grond smakt? “Moed is angst in beweging”, schreef Fleur Pierets, en dat is de zin die na de dood van haar vrouw Julian voorop gaat in het leven. Welke betekenis krijgt het leven wanneer de dood er haar klauwen in heeft gezet? Hoe geef je de liefde opnieuw een plaats? Wat kan je doen wanneer angst groter is dan moed? Je staat op de rand van de afgrond en zet een stap vooruit: val je, of vlieg je? 

​

Een gesprek dat opgenomen werd op het Festival van de Gelijkheid in Gent, afgelopen december. 

Randall Caesar, zingever in de meest letterlijke zin van het woord, moest niet lang nadenken over de zin van zijn leven. Het is er één die hem ontglipte op een blauwe maandag, maar die steeds opnieuw van betekenis blijkt: "Ge zijt niet wie ge denkt dat ge zijt, wie ge denkt dat ge zijt hebt ge gemaakt, om wie ge vreest dat ge zijt te beschermen - en het heeft niet geholpen hé". Hoe zijn we opgetrokken uit verhalen die we onszelf vertellen? Zijn die belangrijk? Met zijn rug tegen de stam van de boom voelt hij hoe de boom door hem heen gaat. Hoe ook fysieke sensaties ons bepalen, meer dan we zelf beseffen. Hoe stop je met jezelf proberen te veranderen, in een vorm te passen die eigenlijk niet de jouwe is? Wie bén je nu eigenlijk echt?

Zelfs toen haar auto overkop ging op een besneeuwde weg, was er eerst de taal. Het schrijven is de zin van haar leven: “Al het schrijven wat niet op de een of andere manier helpt te leven, is vergeefs“, die zin van Hans Lodeizen hing jarenlang op haar bureau. En leven, dat betekent voor Bregje Hofstede ook terugkeren naar het lichaam in een wereld die gedomineerd wordt door data en verslavende apps. Wat betekent het woord ‘ik’ nog in deze wereld en wat heeft dat met onze darmflora te maken? Hoe draagt de ervaring van zwangerschap en bevalling daartoe bij? Hoe integreer je die ervaring van het oplossen van het ik, in een wereld die net gericht is op het ik? En wat zijn die vele onzichtbare draden waarmee we verbonden zijn?

Het begon met een stekelvarken, en jaren later een cruciale zin in een jurylokaal toen ze net afstudeerde als master in de Woordkunst: 'Maak jij maar iets waar niemand op wacht.' Het is daar dat Maud Vanhauwaert het liefst vertoeft: op onbekend gebied, een witte, onbetreden sneeuwvlakte. Hoe maak je je los van de verwachtingen van de buitenwereld, hoe hou je je hoofd zo vrij mogelijk? Hoe zet je je zekerheden opzij, maak je je los van de waarheden die je hebt gevormd? Een gesprek waarin het ook over jongleren mag gaan, en ook over figuurlijk alle balletjes in de lucht houden. Want als thuis de drukte van het gezin op je wacht, hoe creëer je dan een witte vlakte in je eigen hoofd, waarin alles kan gebeuren? 

Wie ben je, als je je vooral thuis voelt in de tussenruimte? Als introvert in een wereld van extraverten, als kind met een dubbele culturele achtergrond. Wat blijft er over wanneer je steeds in een vorm probeert te passen die niet de jouwe is? Tuly Salumu veroverde vele harten met haar debuutroman 'Bintje', over de jeugd van een Vlaams-Congolees meisje in de jaren 90, waarin de moeilijke zoektocht wordt blootgelegd naar de verborgen plekken in onze identiteit. The core issue of passing is not becoming what you pass for, but losing what you pass away from, schreef historica Allyson Hobbs. Hoe veranderen we onder de blik van anderen, en hoe vind je jezelf terug?

We moeten excelleren, concurreren, presteren. We worden er doodmoe van. Met Joke Van Leeuwen gaan we terug naar de kern: wat zit er diep in ons, dat blijft, onder alle lagen van drukte en afleiding? Wie ben je? En hoe kom je daarachter? Hoe blijf je in beweging, zonder jezelf te verliezen? En wat heeft de fiets van Einstein daarmee te maken?

Zeven seconden. Wat kan je zien in zeven seconden? Zo lang kijken we gemiddeld naar een kunstwerk. Wat zouden we zien als we langer kijken? ‘Kunst is de hoogste vorm van hoop’, het is de zin van het leven van Peter Verhelst. Een gesprek over troost en schoonheid. Hoe verandert het grootvaderschap het schrijven? En welk inzicht kreeg hij in die donkere ziekenhuisnacht?

Wat doe je als je oorlog op een liveblog kan volgen? In haar nieuwe boek Dans dans revolutie laat Lisa Weeda westerlingen dansen om dode lichamen weer tot leven te wekken. Stop je dan ooit met dansen? De zin van haar leven komt van de Oekraïense dichter Ilya Kaminsky: Tijdens Gods tribunaal zullen we vragen: waarom stond u dit alles toe en het antwoord zal een echo zijn: waarom stond u dit alles doet? Een gesprek over de oorlog in Oekraïne, over wat je kan doen, over draagkracht en hoe die te bewaren, wanneer je - nu ja - gebombardeerd wordt met slecht wereldnieuws.

Wat is schrijven anders dan bewaren? Die zin uit haar boek Papavers is de zin van het leven van Ingrid Vander Veken. Ze schreef het boek nadat haar stiefzoon verloor van de demonen in zijn hoofd. Wat is normaal? Hoe ervaren we onze werkelijkheid en hoe kunnen we onszelf minder als middelpunt daarvan zien? En hoe kan je bewust leven in een wereld die voortdendert, hoe weet je wat belangrijk is om te bewaren? Een warm en kwetsbaar gesprek over hoe verder te gaan na een tragedie, en over wat er echt toe doet.

Zoveel lijden op de wereld. Wat kunnen we doen? Op het Festival van de Gelijkheid interviewde ik drie schrijvers over engagement in tijden van onmacht. Alicja Gescinska, Ellen Van Pelt en Rachida Lamrabet delen wat de zin van hun leven is en wat die betekent voor hun engagement. Hoe kan dat eruit zien als je voltijds werkt en de barricades te hoog zijn? En wanneer doe je genoeg?
In deze gemonteerde versie van het gesprek neemt ze je mee naar opnieuw geloven in politiek, naar het ongelofelijke levensverhaal van Roger Van de Velde en naar wat vrijheid allemaal kan zijn.

Deze aflevering kwam tot stand in samenwerking met PEN Vlaanderen